Çalışanların izin meselesi epey sorulu bir konudur. Maalesef
pek çok işveren bu konuya ve bu konudaki çalışma kanunlarının maddelerine hakim
değildir. Hoş devletimiz de izin konusunda işyerlerimizde yaşanan pek çok
sorunu kanun maddelerinde ele almamış, dolayısıyla işveren ile çalışanı karşı
karşıya bırakmıştır.
İzin konusundaki kanuni zorunlulukları bilmek pek çok
işverenin de işine gelmez. Pek çok çalışan da lütfedip kendi izin haklarını
internetten öğrenmez. Çalışan hakkı yenmesin diye ben buraya yazayım.
Eksiklerim ve hatalarım varsa yazın, düzletirim.
Not; buradaki bilgiler özel sektör çalışanlarına yöneliktir,
devlet memurlarına yönelik değil. Maalesef devletimiz kendi çalışanına
(memuruna) verdiği hakların pek çoğunu özel sektör çalışanlarına vermemiştir.
Ücretli izin, bir çalışanın belirli bir süre boyunca
işten ayrılmasına rağmen maaşının tam olarak ödenmeye devam ettiği izin
türüdür. Ücretli izinler çalışanların kanuni hakları olup talep ettiklerinde
işveren tarafından kullandırılır ve maaşlarından kesinti yapılmaz. Bazı ücretli
izinleri çalışan talep etmese bile işveren kullandırtmak zorundadır.
Ücretli izinler
·
Hafta tatili izni; haftada en az 1 gün
·
Ulusal-Dini Bayram İzinleri;
o
1 Ocak yılbaşı,
o
23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı,
o
1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü,
o
19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı,
o
15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik Günü,
o
30 Ağustos Zafer Bayramı,
o
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı (28 Ekim saat
13.00’den itibaren 1,5 gün),
o
Ramazan Bayramı(Arefe gününden itibaren 3,5
gün),
o
Kurban Bayramı (Arefe gününden itibaren 4,5
gün).
·
Yıllık izin;
o
1-5 yıl arasında çalışanlar: 14 gün
o
5-15 yıl arasında çalışanlar: 21 gün
o
15 yıl ve üzeri çalışanlar: 26 gün
·
İş arama izni; işten çıkarılan/ayrılan
çalışana iş bulması için verilen ücretli izindir. İş arama izni günde iki
saatten az olamaz ve çalışan isterse bunu toplu olarak kullanabilir.
o
0-6 ay çalışana 14 gün ihbar süresi verilir ve
toplam 28 saat iş araması için ücretli izin hakkı tanınır.
o
6-18 ay çalışana 28 gün ihbar süresi verilir ve
toplam 56 saat iş araması için ücretli izin hakkı tanınır.
o
18-36 ay çalışana 42 gün ihbar süresi verilir ve
toplam 84 saat iş araması için ücretli izin hakkı tanınır.
o
36 ay ve üzeri çalışana 56 gün ihbar süresi
verilir ve toplam 112 saat iş araması için ücretli izin hakkı tanınır.
·
Evlilik izni; 3 gün
·
Doğum izni; 16 hafta olup ilk 8 hafta
doğumdan önce sonraki 8 hafta ise doğumdan sonra kullanılır.
·
Periyodik kontrol izni; Hamileliğin 32.
haftasına kadar ayda en az 1 kez, gerekli durumlarda ise daha sık aralıklarla
periyodik kontrollere gidilmelidir. Hamile çalışan doktor tarafından önerilen
tüm periyodik kontrollere ücretli izin kapsamında gidebilir.
·
Süt izni; kadın çalışanlara bir yaşın
altındaki çocuklarını emzirebilmeleri için günde 1,5 saatlik verilen izin
hakkıdır. Ücret kesintisi olmaz.
·
Babalık İzni; 5 gün
·
Evlat edinme izni; 3 gün
·
Taşınma izni; 2 gün
·
Ölüm izni; 3 gün (çalışanın eşi, çocuğu,
kendisi veya eşinin anne, baba ve kardeşi vefat ettiğinde)
·
Vizite izni; çalışanın muayene, tedavi
veya kontrol için hastaneye veya dişçiye gitmesi gerekiyorsa verilen ücretli
izindir. Hastane izni olarak da bilinir. İşverenin iznine tabidir, yani çalışan
amirinden vizite izni talep etmeli ve onay alırsa gitmelidir.
o
Fizyoterapi, psikolog, podolog için alınan
izinler ücretsiz izindir.
·
Hastalık İzni; Muayene sonrasında
doktorun verdiği raporda belirtilen istirahat süresidir.
·
Erken paydos izni; işveren bir sebeple (elektrik
kesintisi, makina arızası, hammadde yokluğu…vb) gün içinde çalışanın işi o gün
için bırakmasını isterse, günün geri kalanı çalışan için ücretli izindir. (Yani
çalışanın maaşından kesinti yapılmaz)
·
Fazla mesai izni; Fazla mesai yapan
çalışan para alma yerine izin talep ederse ve bunu işveren kabul ederse 1
saatlik fazla mesai için 1,5 saatlik ücretli izin kullanabilir çalışan. Örneğin;
paydos saatinden sonra 2 saat fazla mesai yapan çalışan ertesi gün 3 saat erken
çıkarak mahsuplaşabilir işvereniyle. Söz konusu 3 saat ücretli izin olarak
kaydedilir ve çalışanın maaşından kesilmez.
Yukarıda belirtilen izinlerden bazıları için çalışan
işverene resmi evrak veya kanıt sunmak zorundadır. Söz konusu resmi evrağı veya
kanıtı sunamazsa ücretli izin, ücretsiz izne dönüşür (yani maaşından kesinti olur).
Hafta tatilinde veya bayramlarda firmanın talebi üzerine mesai
yapanlar fazla mesai yapmış sayılır ve saatlik ücretinin iki katıyla ücretlendirilir.
Kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde
çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretlerini tam olarak,
tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti
ödenir. Cumhuriyet Bayramı ve dini bayramlar öncesindeki arife gününde saat
13:00’dan sonraki çalışma için yarım günlük fazla mesai ödenir. (Kaynak: http://tiryakidanismanlik.com/makaleler/pdf/makale_162.pdf)
Not: Fazla mesai bir hafta boyunca 45 saatten fazla süren
çalışma zamanlarına denir. İş Kanunu’nda, fazla çalışılan her bir saat için
normal çalışma ücretinin %50 oranında artırılması ile ödeme yapılacağına dair
bir hüküm bulunur. İş Kanunu’na göre bir çalışan bir senede en fazla 270 saat
fazla mesai yaptırılabilir, bu da aylık olarak 22.5 saate karşılık gelir. Günlük
çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz. Gece çalışması
uygulaması olması halinde 7,5 saati aşan süreler fazla çalışma olarak kabul
edilmektedir. Gece 20.00 ile sabah 06.00 saatleri arasında gerçekleşen
çalışmalar gece çalışmasıdır. Çalışmanın tamamı değil de bir kısmı gece
gerçekleşmişse bu halde çalışmanın ağırlıklı olarak gerçekleştirildiği zaman
dilimine bakılır ve yarısından fazla çalışma süresinin gece saatlerine denk
gelmesi halinde çalışmanın gece olduğu kabul edilir. Gece çalışmaları yönünden
haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7.5 saati
aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir.
Ücretsiz izin ücretli iznin tam tersidir. İşçi
amirinden izin alarak belirli bir süreliğine işe gelmez ve çalışmadığı süre
(saatler) için maaşından kesiti olur.
·
Çalışan ücretsiz izin talebi için ücretsiz izin
dilekçesi hazırlayarak işverene/amirine vermesi gerekir. Çalışan ücretsiz
izinden işveren/amir tarafından onay geldiği zaman yararlanabilir.
o
Ücretsiz izin alan çalışanın, o günler
kapsamında SGK primi yatırılmaz.
·
Çalışan işvereninden/amirinden izin almadan işe
gelmediğinde hem uyarı/ihtar alır, hem de gelmediği süre maaşından kesilir.
·
Amirinden izin almadan işe gelmeyen veya işe geç
gelme, işten erken ayrılma, işteyken bir yere gidip gelme gibi durumlardan
kaynaklanan mesai kayıpları da ücretsiz izin gibi değerlendirilir ve işte
olunmayan süreler (saatler) için maaştan kesinti yapılır.
·
Bir şirket devamsızlık sürelerini kaydediyorsa
mesai kayıpları ve ücretsiz izinli olunan saatler dahil edilmeli, ücretli
izinler dahil edilmemelidir. Ücretli izinler ayrıca kayda alınması ve
devamsızlıktan sayılmaması daha doğru olur.
Ücretsiz izinler
·
Analık izni; doğum izni süresinin bitmesi
akabinde kadın çalışan: İlk doğumunda 60, ikinci doğumunda 120, üçüncü ve
sonraki doğumlarında 180 gün boyunca haftalık çalışma süresinin yarısı kadar
ücretsiz izin hakkına sahiptir. Ayrıca kadın dilerse işyerinden 6 ay ücretsiz
izin talep edebilir. Kadın çalışanın bu taleplerine işveren uymak zorundadır.
·
Askerlik izni; Bedelli olarak askere
gidecek erkek çalışan işyerinden askerlik için ücretsiz izni talep edebilir.
Şirketin kabul etmesi durumunda çalışan askerde olduğu sürece aylık almaz ama
kadroda tutulur.
·
Diğer ücretsiz izinler; çalışalar
aşağıdakine benzer sebeplerle işvereninden/amirinden ücretsiz izin)
isteyebilir. İşveren bu talebi onaylarsa çalışanın maaşından kesinti yapılmak
kaydıyla çalışan izne çıkabilir.
o
Doğum günü kutlamak, okul kaydı yaptırmak, hastasına
refakat etmek, bürokratik işlemleri yapmak, bankaya gidip gelmek, birinci
dereceden olmayan tanıdıklarının cenazeleri, ücretli izin haklarına gün eklemesi
yapmak ve benzeri nedenler ile izin talepleri
